Ολόκληρο το άρθρο:
Η νέα χρονιά φέρνει αλλαγές σε διάφορους τομείς. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται σημαντικές τροποποιήσεις σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα. Συγκεκριμένα, το άρθρο 59 του ν.5143/2024 τροποποίησε το άρθρο 5 του ν.2690/1999 («ΚΔΔιαδ»), που ρυθμίζει την πρόσβαση στα έγγραφα.
- Τι είναι το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα;
Το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα αποτελεί υλοποίηση της βασικής και θεμελιώδους αρχής της δημοσιότητας και διαφάνειας που προβλέπει το Σύνταγμα[1], ενώ από το 2001 προβλέπεται συγκεκριμένα και ρητώς από την παράγραφο 3 του άρθρου 10 του Συντάγματος.
Το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα δημιουργεί συγκεκριμένες υποχρεώσεις σε μια «Διοικητική Αρχή», ήτοι στο Δημόσιο, στους οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, σε λοιπά ΝΠΔΔ, στα ΝΠΙΔ που ανήκουν στο κράτους ή επιχορηγούνται τακτικώς κατά 50% τουλάχιστον του ετήσιου προϋπολογισμού τους, στα Ν.Π.Ι.Δ. και οι Δημόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισμοί (ΔΕΚΟ) καθώς και στα νομικά πρόσωπα και τις επιχειρήσεις των Ο.Τ.Α, εντός ή εκτός της Γενικής Κυβέρνησης[2]. Συγκεκριμένα, ρυθμίστηκε η δυνατότητα του κάθε διοικουμένου, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις να έχει πρόσβαση και να μπορεί να λαμβάνει αντίγραφα από έγγραφα τα οποία οι διοικητικές αρχές τηρούν.
- Τι προέβλεπε προηγουμένως το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα
Σύμφωνα με το άρθρο 5 ΚΔΔιαδ, όπως ίσχυε έως τις 31/12/2024, τα έγγραφα τα οποία τηρούσαν, οι Διοικητικές Αρχές, διακρίνονταν σε «Διοικητικά» και «Ιδιωτικά».
Διοικητικά Έγγραφα
Ως διοικητικά έγγραφα νοούνται (ενδεικτικά[3]) κάθε τύπος αρχείων (συμπεριλαμβανομένων και των ψηφιακών[4]) τα οποία «συντάσσονται από τις δημόσιες υπηρεσίες, όπως εκθέσεις, μελέτες, πρακτικά, στατιστικά στοιχεία, εγκύκλιες οδηγίες, απαντήσεις της Διοίκησης, γνωμοδοτήσεις και αποφάσεις»[5]. Ως εκ τούτου, στον εννοιολογικό προσδιορισμό των διοικητικών εγγράφων εντάσσονται και «αυτά που συντάσσονται από δημόσιες υπηρεσίες, Ο.Τ.Α. και Ν.Π.Δ.Δ., αλλά και κάθε γραπτό στοιχείο (συνεπώς και ιδιωτικό έγγραφο) που δεν έχει μεν συνταχθεί από όργανα της διοίκησης, φυλάσσεται όμως σε δημόσια υπηρεσία και ελήφθη υπόψη από τη διοίκηση για τον καθορισμό της δράσης της ή αποτέλεσε τη βάση και την αιτιολογία για την έκδοση διοικητικής πράξης, οπότε στην περίπτωση αυτή, ως διαμορφωτικό και επιβοηθητικό της κρίσης του διοικητικού οργάνου θεωρείται ότι απέβαλε τον ιδιωτικό του χαρακτήρα και κατέστη δημόσιο διοικητικό έγγραφο»[6]. Για την πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφα, θα πρέπει να προκύπτει το «εύλογο ενδιαφέρον» των αιτούντων. Επιπροσθέτως, όλα τα διοικητικά έγγραφα λογίζονται ως «Δημόσια Έγγραφα»[7].
Εύλογο Ενδιαφέρον
Το Συμβούλιο της Επικρατείας (εφεξής «ΣτΕ») ως εύλογο ενδιαφέρον έχει ορίσει «[…] εκείνο το οποίο προκύπτει, κατά τρόπο αντικειμενικό, από την ύπαρξη μιας συγκεκριμένης, προσωπικής εννόμου σχέσεως, συνδεόμενης με το περιεχόμενο των διοικητικών στοιχείων, στα οποία ζητείται η πρόσβαση»[8]. Παράλληλα, ο αιτών πρόσβαση σε έγγραφα που τον αφορούν είναι «ενδιαφερόμενος» τεκμαίρεται ότι έχει εύλογο προς τούτο ενδιαφέρον. Αντιθέτως, δεν συνιστά εύλογο ενδιαφέρον το γενικό ενδιαφέρον κάθε πολίτη για την τήρηση των νόμων[9].
Ιδιωτικά έγγραφα
Ως ιδιωτικά έγγραφα λογίζονται, όσα δεν είναι δημόσια[10] και για την πρόσβαση σε αυτά απαιτείτο να προκύπτει το «ειδικό έννομο συμφέρον», όπως αυτό ορίζεται στο άρθρο 902ΑΚ[11].
Τρόποι διεκπεραίωσης αιτήματος πρόσβασης στα έγγραφα
Η πρόσβαση σε έγγραφα ήταν δυνατή με δυο τρόπους:
α) με μελέτη του εγγράφου στο κατάστημα της Υπηρεσίας, ή
β) με χορήγηση αντιγράφου, εκτός αν η αναπαραγωγή τούτου, μπορεί να βλάψει το πρωτότυπο. Η σχετική δαπάνη αναπαραγωγής βαρύνει τον αιτούντα, εκτός αν ο νόμος ορίζει διαφορετικά.
- Τι αλλαγές έφερε ο ν.5143/2024
Ο ν.5143/2024 τροποποίησε το άρθρο 5 ΚΔΔιαδ και εισήγαγε τις ακόλουθες τροποποιήσεις:
- Διεύρυνε τη δυνατότητα άσκησης του δικαιώματος και σε Νομικά πρόσωπα,
- Ενέταξε στον ορισμό του «Δημοσίου Εγγράφου» τόσο τα διοικητικά όσο και τα ιδιωτικά, καταργώντας έτσι την διάκριση τους σε ό,τι αφορά τις προϋποθέσεις για την πρόσβαση σε αυτά.
- Αφαίρεσε την προϋπόθεση ύπαρξης «εύλογου ενδιαφέροντος» για έγγραφα που περιέχουν πληροφορίες που συνιστούν προσωπικά δεδομένα[12] των αιτούντων (αν είναι ΦΠ), διευκολύνοντας έτσι και τυχόν παρανοήσεις σε ό,τι αφορά τα απλά αιτήματα πρόσβασης[13] ή πληροφορίες που δεν περιέχουν προσωπικά δεδομένα
- Τροποποίησε την εξαίρεση περί προστασίας «βιομηχανικής ιδιοκτησίας» σε εξαίρεση περί «πνευματικής ιδιοκτησίας»,
- Προσέθεσε, ως τρόπο διεκπεραίωσης του αιτήματος πρόσβασης στα έγγραφα, την παραπομπή του αιτούντος σε προσβάσιμη πηγή στο διαδίκτυο.
- Τι συμβαίνει όταν στα δημόσια έγγραφα συμπεριλαμβάνονται πληροφορίες που συνιστούν προσωπικά δεδομένα;
Σε ό,τι αφορά την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, εφαρμόζεται εκ παραλλήλου ο Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 (εφεξής «ΓΚΠΔ») και ο ν.4624/2019, όπως ισχύει.
Σύμφωνα με το άρθρο 5 ΓΚΠΔ, για να είναι νόμιμη η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων (απλών και ειδικών κατηγοριών), πρέπει η επεξεργασία να διέπεται (σωρευτικά) από συγκεκριμένες αρχές. Οι Αρχές αυτές είναι:
- Η αρχή της νομιμότητας, αντικειμενικότητας και διαφάνειας. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη αυτή αρχή, τα δεδομένα πρέπει να υποβάλλονται σε σύννομη και θεμιτή επεξεργασία, με διαφανή τρόπο σε σχέση με το υποκείμενο των δεδομένων. Η διαφάνεια απαιτεί η ενημέρωση του υποκειμένου να είναι συνοπτική, εύκολα προσβάσιμη, κατανοητή, με σαφή και απλή διατύπωση.
- Η αρχή του περιορισμού του σκοπού, σύμφωνα με την οποία, τα δεδομένα πρέπει να συλλέγονται για καθορισμένους, ρητούς και νόμιμους σκοπούς και να μην υποβάλλονται σε περαιτέρω επεξεργασία κατά τρόπο ασύμβατο με τους σκοπούς αυτούς.
- Η αρχή της αναλογικότητας («ελαχιστοποίηση των δεδομένων»), σύμφωνα με την οποία τα δεδομένα θα πρέπει να είναι πρόσφορα, συναφή και αναγκαία για τους επιδιωκόμενους σκοπούς επεξεργασίας.
- Η αρχή της ακρίβειας των δεδομένων, σύμφωνα με την οποία τα δεδομένα θα πρέπει να είναι ακριβή, να επικαιροποιούνται και να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα για την άμεση διόρθωση ή διαγραφή ανακριβών σε σχέση με τους επιδιωκόμενους σκοπούς επεξεργασίας δεδομένων.
- Η αρχή του καθορισμού της χρονικής διάρκειας της επεξεργασίας («περιορισμός της περιόδου αποθήκευσης»), σύμφωνα με την οποία τα δεδομένα πρέπει να τηρούνται σε μορφή που επιτρέπει την ταυτοποίηση των υποκειμένων των δεδομένων μόνο για το διάστημα που απαιτείται για την επίτευξη των σκοπών της επεξεργασίας.
- Η αρχή της «ακεραιότητας και εμπιστευτικότητας», σύμφωνα με την οποία τα δεδομένα πρέπει να υποβάλλονται σε επεξεργασία κατά τρόπο που εγγυάται την ασφάλεια και προστασία τους από παράνομη επεξεργασία, απώλεια, καταστροφή ή φθορά τους.
- Η αρχή της λογοδοσίας του υπευθύνου επεξεργασίας, σύμφωνα με την οποία ο υπεύθυνος επεξεργασίας φέρει την ευθύνη και πρέπει να είναι σε θέση να αποδείξει τη συμμόρφωσή του με τον ΓΚΠΔ ενώπιον των εποπτικών αρχών και των δικαστηρίων.
Νόμιμες βάσεις επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων
Στο πλαίσιο αποκρυστάλλωσης των ως άνω αρχών και ειδικότερα της αρχής της νομιμότητας, ο ΓΚΠΔ, στο άρθρο 6 και στο άρθρο 9 (για τις ειδικές κατηγορίες) θέτει συγκεκριμένες διαζευτικές προϋποθέσεις, στις οποίες πρέπει να βασίζεται μια δραστηριότητα επεξεργασίας για να είναι σύννομη. Σε ό,τι αφορά την υπό συζήτηση ανάλυση μια δραστηριότητα επεξεργασίας μπορεί να είναι σύννομη εάν η επεξεργασία:
- είναι αναγκαία για την εκπλήρωση εκ του νόμου υποχρέωσης του υπευθύνου επεξεργασίας[14]
- εάν είναι απαραίτητη για τη θεμελίωση, άσκηση ή υποστήριξη νομικών αξιώσεων[15] (για ειδικές κατηγορίες)
Από την συνδυαστική ερμηνεία των ανωτέρω καθώς και του άρθρου 86 του ΓΚΠΔ, του άρθρου 42 του ν.4624/2019, όπως ισχύει, της παραγράφου 2 του άρθρου 5 ΚΔΔιαδ αλλά και σχετικών γνωμοδοτήσεων[16] της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (εφεξής «ΑΠΔΠΧ») προκύπτει ότι, εάν ότι προκύπτει το εύλογο ενδιαφέρον των αιτούντων, η πρόσβαση στα έγγραφα και ακολούθως οι δραστηριότητες επεξεργασίας που διενεργούνται με την χορήγηση αυτή, βασίζονται στο άρθρο 6 παρ. 1 στοιχ. γ’ ΓΚΠΔ σε συνδυασμό με την παρ. 2 του άρθρου 5 ΚΔΔιαδ, όπως ισχύει. Σε περίπτωση δε που στα έγγραφα αυτά υπάρχουν και ειδικές κατηγορίες προσωπικών δεδομένων (λ.χ. δεδομένα υγείας), τότε θα πρέπει να συντρέχει και η διάταξη του άρθρου 9 παρ. 2 στοιχ. στ’ ΓΚΠΔ.
Σε κάθε περίπτωση, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, οι λοιπές αρχές επεξεργασίας συνεχίζουν να υφίστανται και ως εκ τούτου η ανάγκη συνδρομής της αρχής του σκοπού και της αρχής της ελαχιστοποίησης των δεδομένων συνεχίζει να υφίσταται. Ως εκ τούτου, η χορήγηση υπέρμετρων πληροφοριών, οι οποίες μπορεί να μην σχετίζονται με ένα αίτημα πρόσβασης στα έγγραφα, ενδέχεται να αφήσει έκθετη μια διοικητική αρχή.
Στέργιος Κωνσταντίνου
Δικηγόρος – «Στέργιος Κωνσταντίνου & Συνεργάτες Δικηγορικό Γραφείο – SGK Legal»
Advanced LLM – IP & ICT Law
CIPP/E, CIPM, FIP
[1] Άρθρο 5Α Σύνταγμα
[2] Άρθρο 1 ΚΔΔιαδ
[3] Γνωμ. 620/1999 του Ε’ Τμήματος και 189/2015 του Β’ Τμήματος Διακοπών του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους [εφεξής «Ν.Σ.Κ.»]
[4] Β. Γκέρτσος- Δ. Πυργάκης, Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας, 2015, σελ. 64
[5] Άρθρο 5 παρ. 1 εδ. β’ ΚΔΔιαδ
[6] ΝΣΚ 71/2020, 58/2019 Ατομ., 34/2017, 70/2017, 180/2017 Ατομ., 261/2014, 33/2014, 312/2013, 343/2012, 96/2012 Ατομ., 12/2011, ΟλΝΣΚ 535/2008, ΝΣΚ 326/2005, 589/2005, 727/2001, 243/2000 κ.α.
[7]Ν.4727/2020, άρθρο 2 Άρθρου 2 του Κεφαλαίου Α’ του Μέρους Α’, παρ. 10
[8] ΣτΕ, (Δ’ Τμήμα) 1214/2000
[9] Βλ. ΝΣΚ 312/2013, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, με παραπομπές σε ΣτΕ (Ολομ.) 94/2013, ΣτΕ 1214/2000, 841/1997, 2376/1996, 1397/1993, ΝΣΚ 343/2012, 96/2012, 197/2010, 139/2009, 354/2006. Βλ. επίσης ΝΣΚ 366/2006
[10] Ν. 2717/1999, άρθρο 169 παρ. 2
[11] Ν.Σ.Κ., υπ’ αριθμ. 620/1999 γνωμοδότηση του Ε΄ Τμήματος
[12] Άρθρο 4 στοιχ. 1’ ΓΚΠΔ
[13] Άρθρο 15 ΓΚΠΔ
[14] Άρθρο 6 παρ. 1 στοιχ. γ’ ΓΚΠΔ
[15] Άρθρο 9 παρ. 2 περ. στ’ ΓΚΠΔ
[16] Βλ. ιδίως Γνωμοδότηση 6/2013